Bestuurders en toezichthouders hebben belangrijke rol bij het voorkomen en aanpakken van fraude in het onderwijs

De belangrijkste tips voor fraudebewustzijn en risicomanagement in het onderwijs? ‘Erken dat het risico op fraude bestaat. Laat je informeren, ga het gesprek aan. Kom je tot de conclusie dat de kennis niet toereikend is? Laat je bijscholen of haal de kennis in huis.’  

Dat zijn in een notendop de adviezen die Marianne van Kimmenade van de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) en Martijn Hengeveld van Flynth gaven aan toezichthouders en bestuurders tijdens het plenaire gedeelte van een ronde tafelsessie. Deze sessie werd door Flynth georganiseerd voor bestuurders en toezichthouders in het onderwijs.   

‘Op die bijeenkomst deelden we onze kennis en ervaring’, vertelt Martijn. Hij is senior specialist compliance en extern accountant bij Flynth. ‘Bestuurders en toezichthouders hebben een belangrijke rol in het voorkomen en aanpakken van fraude. Daar zijn ze zich soms wel, maar niet altijd ten volle bewust van. Het was leuk om in de ronde tafelgesprekken te horen hoe de deelnemers daar mee bezig zijn’, vult Marianne aan. Zij is senior beleidsadviseur fraude/publieke sector bij de NBA. 

Wat is fraudebewustzijn? 

‘We begonnen met de theorie. Want fraude en corruptie, wat zijn dat eigenlijk? We lieten zien dat fraude meer is dan het plunderen van een bankrekening. Het is ook een directeur die medewerkers ziekmeldt, terwijl ze niet ziek zijn en zichzelf laat uitbetalen uit de vervangingspoule’, zegt Martijn. ‘Of een opdracht gunnen aan een leverancier op basis van een vriendendienst, terwijl die duurder is dan de concurrentie’, gaat Marianne verder. ‘En vergeet de spookfacturen niet, waarbij je misschien zonder dat je het door hebt, betaalt voor diensten die helemaal niet zijn afgenomen.’ 

Dit soort voorbeelden leidden tot een levendig gesprek. Want een bestuurder of toezichthouder die een tijdje in het vak zit, kent de verhalen. Is het niet uit eigen ervaring, dan is het wel uit het nieuws. 

Voorbeeldfunctie

‘Vanuit die voorbeelden zetten we de stap naar de rol van bestuurders en toezichthouders’, zegt Marianne. ‘Het is belangrijk dat je als bestuurder of toezichthouder laat zien dat je het voorkomen van fraude belangrijk vindt. Dat je beseft dat je een voorbeeldfunctie hebt. Niet alleen in gedrag, maar ook in hoe je handelt als er iets gebeurt. Laat je een fraudegeval lopen? Dan zet je de deur open voor iedereen. Dus je moet mensen erop aanspreken. Dat zijn moeilijke gesprekken, want misschien zit iemand privé wel diep in de problemen.’ 

Fraudedriehoek

De meeste mensen staan ’s ochtends niet op met de gedachte om eens lekker fraude te plegen. Maar er zijn wel situaties waardoor mensen een groter risico vormen. Het is belangrijk om die risico’s in beeld te hebben en daar tijdig maatregelen op te nemen. ‘De fraudedriehoek is een bekend model dat criminoloog Donald Cressey in 1973 introduceerde. Hij stelt dat er veelal drie ingrediënten aanwezig zijn die de kans op fraude vergroten: druk, rationalisatie en gelegenheid.’ 

‘Een gelegenheid is een bankpas die samen met de pincode in een laatje ligt en niet in een kluis’, legt Martijn uit. ‘En druk ontstaat bijvoorbeeld als bij een medewerker loonbeslag is opgelegd of als hij of zij dreigt te worden ontslagen. En rationalisatie is het voor jezelf goedpraten van fraude: ik werk zo hard en krijg niet de waardering die ik verdien.’ 

Weet wat je te doen staat

De fraudedriehoek helpt om risico’s binnen de organisatie in beeld te brengen, te bespreken en passende preventieve voorzorgsmaatregelen te nemen. Of het zo te organiseren dat fraude eerder gedetecteerd wordt. En als het dan misgaat, is er het frauderesponsplan.  

Martijn: ‘Ik zit bij Flynth in het fraude- en corruptieteam. En het gebeurt nog wel eens dat ik word gebeld, omdat een bestuurder in paniek is en zich afvraagt wat te doen. Als je daar van tevoren over nadenkt, kun je teruggrijpen op het plan. Dan weet je wat je te doen staat. En als binnen de organisatie bekend is welk gedrag niet wordt getolereerd en tot consequenties leidt, heeft dat ook een preventieve werking.’ 

De ronde tafelsessie was een goed bestede ochtend. ‘Het waren open gesprekken over integriteit en ethisch gedrag. De deelnemers deelden praktijkvoorbeelden en tips met elkaar, waar ze gelijk mee aan de slag kunnen’ aldus Marianne en Martijn.  

(Bron: Flynth_)